Yılbaşı ile birlikte bir İsevi rüzgarının içinde kaldığını düşünenlere bu yazı iyi ve zihin açıcı gelecektir. Gerçekte Noel Babanın bir din adamı olması ve Anadolu Topraklarında yaşamış olması fazla bilinen bir gerçek değildir. Ancak Noel babayı biçilen kişiselleştirme karakterizasyonlarının da bizim toprağımız ve kültürümüzden dem alındığını söylesek, Hadi unutmayalım Rusların da kültüründen aşırıldığını iletsek buna gerçekten daha çok şaşırırdınız.
Kapitalizm, Emperyalizm, Sömürgecilik adını ne koyarsanız koyun Marka yaratıp bunun pazarlamasını ister Din ister Toplum Mühendisliği adına yapma konusunda kimse Batının ve özellikle Katolik Dünyanın eline su dökemez olduğunu kabul etmemiz gerekir.
Gelin Hep birlikte Noel babanın evrimleşme evrelerini de masaya yatıracağımız yolculuğumuza çıkalım. Kemerlerinizi Bağlayın, Merak etmeyin kuzey kutbuna gitmiyoruz. Bu topraklarda gezinip duruyoruz. Uzaklara değil Tüm Dünyanın Kültürel membaı Anadolu Topraklarında biraz da Avrasyaya yol alıyoruz.
Noel Baba, Noel arifesini Noel’e bağlayan gece evlere gizlice girerek çocuklara hediye bıraktığına inanılan efsanevi bir kişidir. Günümüzde kır saçlı, uzun kır sakallı, koca göbekli, sevimli birisi olarak resmedilir. Noel Baba’nın hediye getirmesi geleneği ise İskandinav Mitolojisi’ndeki tanrı Odin’e dayanır. (Odin, İskandinav Mitolojisi ve Savaşçı Kavmi Konusunda Köken bir Türk kanı ve edası olduğunu bir başka yazımızda konuşuruz).
Noel Baba efsanesi ve 6 Aralık'ta çocuklara şekerleme ile hediye verilmesi geleneğinin, Piskopos Nikola'yı konu alan Hollanda efsanesi Sinterklaas'a dayandığı kabul edilir. Bu efsane ilk kez Hollandalı göçmenler vasıtasıyla Amerika Birleşik Devletleri'ndeki New Amsterdam'a (günümüz New York) ulaşmıştır.
Bütün dünyada “Noel Baba” adıyla tanınan, Avrupa ülkelerinde çoğunlukla Santa Klaus olarak bilinen Aziz Nicholaos, Anadolu’da yaşamış bir din adamıdır. Aziz Nicholaos’ın hayatı hakkında, azizlerin birçoğunda olduğu gibi fazla bir şey bilinmez.
Tahıl ticareti yapan bir ailenin çocuğu olduğu bilinir. Hayatına dair yazılan dinî kitaplarda, göğün bir hediyesi, ana-babasının dualarının ve verdikleri sadakaların bir meyvesi, fakirlerin kurtarıcısı olarak dünyaya geldiğine işaret edilmiş, daha bebek iken mucizeler yarattığına inanılmıştır.
Aziz Nicholaos’ın ölüm günü tüm Hıristiyanlarca 6 Aralık olarak kabul edilir. Ancak bu tarihin kesin bir kaynağa dayandığı söylenemez.
Günümüzdeki Noel Baba imajı, karikatürist Thomas Nast'ın 3 Ocak 1863 tarihli Harper's Weekly dergisinde yayınlanan çizimlerine dayanır. Nast'ın çizimleri ise 1822'de Amerikalı şair Clement Clarke Moore'un yazdığı kabul edilen ve ölümünden sonra kendisine atfedilen, "A Visit from Saint Nicholas" (Aziz Nikola'nın Ziyareti) ya da "Twas the Night Before Christmas" (Noel'den Önceki Geceydi) olarak bilinen şiirden esinlenmiştir.
Popüler Noel Baba imajı, çizer Haddon Sundblum'un, 1931 yılından itibaren Coca-Cola şirketi için hazırladığı çizimlerle son halini almıştır. Sundblum'un Noel Baba'sı, şişman, beyaz sakallı, uçları beyaz kürklü kırmızı bir kıyafet giyen, siyah kemerli, siyah çizmeli, yumuşak kırmızı şapkalıydı.
ESKİ TÜRK TÖRESİNDE AYAZ ATA VE KAR KIZ (BİZİM NOEL BABA FİGÜRÜMÜZ)
Ayaz Ata (Özbekçe: Ayoz Bobo veya Ayaz Ota, Kırgızca: Аяз Ата, Kazakça: Аяз Ата), Türk, Altay ve Orta Asya mitolojilerinde, özellikle Kazaklarda ve Kırgızlarda Soğuk Tanrısı.
NOEL BABA’NIN AYAZ ATA’DAN ESİNLENDİĞİ BİLİNMEKTEDİR.
Ayas Han olarak da bilinir. Ay ışığından yaratılmıştır. Soğuk havaya neden olur. “Ak Ayas” olarak adı geçer.
Ülker burcunun altı yıldızı göğün altı deliğidir ve oradan soğuk hava üfler. Böylece kış gelir.
Ayaz, tüm Türk coğrafyasında yakıcı soğuk anlamına gelir ki, Ay’ın gökte rahatlıkla görüldüğü açık havalarda meydana geldiği için Ay Tanrısının (veya ona bağlı Ayas Han’ın) gönderdiği düşünülmüştür.
Hatta Kazaklarda Noel Baba’nın AYAZ Ata’dan kopyalandığı inancı yaygındır. Kimi kültürlerde kışın soğukta ortaya çıkan ve kimsesizlere, açlara yardım eden bir evliyadır. Etimolojik ve kültürel olarak Türk kültüründen bir kişilik olduğu kesindir. Kazaklarda kışın karşılanması ile ilgili olarak Soğumbası isimli bir eğlence bulunmaktadır. İlk karın yağması ve ilk soğuğun vurması ile kutlanan bayramdır.
Azerbaycan Türkçesi’nde Şahta Ata “Şaxta Baba” sözcüğü de yine birebir çeviriyle Soğuk Ata veya Ayaz Ata anlamına gelir.
Özbekçede Şahta (Shaxta, Şaxta) sözcüğünün Ocak anlamına gelmesi ise kelimenin anlamı açısından dikkat çekicidir.
Başkurt dilinde, Ayaz Ata Ҡыш бабай (Qïš babay “Kış Babası”) olarak yer alır. Torunu ise Ҡарһылыу (Qarhïlïw “Kar Güzeli”) adıyla anılır.
Tatar kültüründe Qış Babay (Кыш Бабай “Kış Babası”), torunu ise Qar Qızı (Кар Кызы “Kar Kızı”) isimleriyle tanınır. Kar Kız sadece masal kahramanıdır. Ve Ayaz Ata’nın torunu olarak bilinir.
Ded Moroz, Rus Noel Baba;
Aslında Rus ve Slav kültürü ile çok yakın bir coğrafyanın yansıması mıdır bilemiyorum ancak bir şeyimiz de Ruslarla yakın benzemesin diyeceğim ancak nafile bir çaba kalacaktır. Efendim Ded Moroz ve Ayaz Ata bana göre Noel Babanın bile fikir atası olabilirler. Kim kimden ne kadar etkilenmiştir bilemiyorum, ancak Noel Babaya laf söyleyenlerin Ayaz Ata ve Ded Morozu araştırmalarını tavsiye ederim.
Yani bir Rahip veya zamanın Keşişinin Antalya Demre’den Finlandiya Buzullarına ve oradan da Kuzey Kutbuna gitmesi için hayal gücü, pazarlama ama en çok da sağlam bir alt yapı kaynağı hikayesine ihtiyacı vardır ve bu kaynak efsanesinin hikayesini bu ögeler tamamlar.
Rus Noel Baba, İngilizce'deki “Büyükbaba Frost” anlamına gelen Ded Moroz olarak bilinir.
Ded Moroz, Noel Baba'nın Rus eşdeğeri olsa da tipik olarak uzun, Rus tarzı paltolarda kırmızı, buzlu mavi, gümüş veya altın renginde, beyaz kürkle kaplanmış olarak görünür.
Ded Moroz, Batı Noel Baba'nın giydiği konik tarzı şapkadan yoksundur ve bunun yerine, kürkle cömertçe kesilmiş yuvarlak bir Rus şapkası giyer ve kıyafetleri bazen zengin nakışlarla süslenir. Geleneksel olarak uzun boylu ve narin yaşlı bir beyefendi olarak gösterilir.
Ded Moroz Ayaklarını soğuktan, uzun valenki, (Rusya'da popüler olan keçeli botlardan veya deri botlardan) korur. Rus troyyasının üç atı Ded Moroz'u gitmesi gereken yere götürmek için yeterli güç ve hız sunuyor. Rus Noel Baba'nın sekiz ren geyiğine ihtiyacı yoktur.
Ded Moroz'a sıklıkla Rus masallarından Snegurochka, Kar Kızı eşlik ediyor. Ded Moroz'un efsanesinde, onun torunu olduğu söylenir ve tipik olarak sarışın, pembe-yanaklı ve gülümseyerek tasvir edilir, ancak bu efsanevi figür, aynı zamanda hediye dağıtımına yardımcı olmak için kışlık renklerinde giyinir.
YILBAŞI AĞACI NEDEN SÜSLENİR?
Noel ağaçları Pagan geleneklerinden gelen bir ritüeldir. Günümüzdeki Noel ağacının Almanya’nın batısından kaynaklandığı düşünülmektedir. Orta çağda Âdem ve Havva’yı canlandıran bir oyunun ana dekoru, cennet bahçesini temsil eden ve üzerinde elmaların bulunduğu bir çam ağacıydı. Âdem ve Havva yortusunda (24 Aralık günü) Almanlar evlerine böyle bir cennet ağacı dikerler, üzerine Komünyon’daki kutsanmış ekmeği simgeleyen ince, hamursuz ekmek parçaları asarlardı; bunların yerini daha sonra değişik biçimlerdeki çörekler aldı. Noel mevsiminde ağaçla aynı odada Noel piramidi de bulunurdu. 16. yüzyılda Noel piramidi ve cennet ağacı birleşerek Noel ağacını oluşturdu.
YILBAŞI AĞACI NEDEN KURULUR?
Noel ağaçları Pagan geleneklerinden gelen bir ritüeldir.
Yaprak dökmeyen ağaçları ve çelenkleri ölümsüz yaşamın simgesi olarak kullanmak, eski Mısırlıların, Çinlilerin ve Yahudilerin ortak bir geleneği idi. Avrupalı paganlar arasında yaygın olan ağaca değer verme ya da kutsal sayma, Hristiyanlığı benimsemelerinden sonra, İskandinavyalıların şeytanı korkutup kaçırmak ve Noel zamanında kuşlar için bir ağaç hazırlamak üzere ev ve ambarlarını Noel’de ağaçlarla donatma geleneği biçiminde sürdü. Almanya’da da kış ortasına rastlayan tatillerde evin girişine ya da içine bir ağaç konuyordu.
Günümüzdeki Noel ağacının Almanya’nın batısından kaynaklandığı düşünülmektedir. Orta çağda Âdem ve Havva’yı canlandıran bir oyunun ana dekoru, cennet bahçesini temsil eden ve üzerinde elmaların bulunduğu bir çam ağacıydı. Âdem ve Havva yortusunda (24 Aralık) Almanlar evlerine böyle bir cennet ağacı dikerler, üzerine Komünyon’daki kutsanmış ekmeği simgeleyen ince, hamursuz ekmek parçaları asarlardı; bunların yerini daha sonra değişik biçimlerdeki çörekler aldı. Ayrıca bazı yerlerde İsa’yı simgeleyen mumlar eklendi. Noel mevsiminde ağaçla aynı odada Noel piramidi de bulunurdu. 16. yüzyılda Noel piramidi ve cennet ağacı birleşerek Noel ağacını oluşturdu.
İngiltere’ye 19. yüzyıl başlarında ulaşan Noel ağacı, Kraliçe Victoria’nın eşi Alman Prens Albert’in desteği ile bu yüzyılın ortalarında yaygınlaştı. O dönemde Noel ağaçları, dallarına kurdele ve kâğıt zincirlerle asılmış mum, şekerleme ve keklerle süsleniyordu. Göçmen Almanların Kuzey Amerika’ya 17. yüzyılda götürdükleri Noel ağacı, 19. yüzyılda moda oldu. Gelenek Avusturya, İsviçre, Polonya ve Hollanda’da da yaygındı. Japonya ve Çin’e 19. ve 20. yüzyılda Amerikalı misyonerlerin tanıttığı Noel ağaçları ince işlenmiş kâğıt süslerle donatılmaya başlandı.
Cihan FULSER
• (Koçların Mekânı) YouTube Kanal Ortağı ▪️ Podcaster ▪️
• (Bugün, Hemen, Şimdi!) Radyo Yayıncısı ▪️ Yazar ▪️ Konuşmacı
• Koç ▪️ Mentor ▪️ Eğitmen ▪️ Liderlik ▪️ Danışman (İş Geliştirme, Marka, Yönetim, Kişisel Gelişim, Satış, Pazarlama) • LinkedIn https://www.linkedin.com/in/cihanfulser/ • Facebook https://www.facebook.com/CihanFulserPcc • YouTube https://www.youtube.com/cihanfulser • Instagram https://www.instagram.com/gisar_yuhako • Twitter https://twitter.com/cfulser.
